NGƯỜI GIỮ HỒN CHO TIẾNG CHIÊNG BẢN LÀNG.

Trải qua cung đường đèo giữa các đồi núi, những thửa ruộng bậc thang lúa chín tạo nên mảng màu vàng rực, điểm xuyết gam màu no ấm giữa thiên nhiên hùng vĩ, chúng tôi tìm đến nhà của ông Đinh Văn Trui nằm ở lưng chừng con dốc thôn Đồng Cần, xã Minh Long. Tại đây, chúng tôi đã được thưởng thức, tìm hiểu về chiêng ba của đồng bào Hrê do chính những nghệ nhân trình diễn. Nghệ nhân Đinh Văn Trui chia sẻ: “ Cồng chiêng là một loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào Hrê và các dân tộc ở dãy đất Trường Sơn - Tây Nguyên hùng vĩ từ bao đời nay”. Thanh âm của chiêng gắn liền với cuộc đời mỗi con người từ khi sinh ra cho đến khi mất đi; có giá trị lớn về tinh thần, là di sản kết nối dân làng lại với nhau trong những ngày lễ lớn của đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng cao, như lễ cúng mừng lúa mới, xin sức khỏe. Ông Trui bày tỏ: “Chiêng đã ăn sâu vào trong tiềm thức của người đồng bào. Tôi tích cực tham gia đội văn nghệ của địa phương, đi biểu diễn nhiều nơi để quảng bá về văn hóa của đồng bào, trở về làng, tìm cách gìn giữ, lưu truyền cho con cháu cách sử dụng nhạc cụ này”.

Theo Nghệ nhân Đinh Văn Ngược, chiêng của người Hrê có 3 chiếc, nhưng khi thể hiện phải đầy đủ bốn giai điệu, gồm: Chinh K’oa (mô phỏng tiếng ếch, nhái kêu); Chinh Tuguốc (mô phỏng tiếng hát của một loài chim Tuguốc (tượng thanh)), rất gần gũi và thân thương với người Hrê; Chinh H’lây (mô phỏng như tiếng mưa, gió thổi, tiếng thác đổ, nước suối chảy); Chinh Nâng được thể hiện theo làn điệu ca choi trong sáng khi nam nữ đối đáp nhau trong các ngày hội giao lưu… Khi tấu chiêng, người Hrê không dùng dùi mà đánh bằng tay. Chiêng của người Hrê có chiêng ba và chiêng năm, không có cồng. Người Hrê thường sử dụng loại chiêng ba, có 3 chiếc, gồm: chiêng mẹ, chiêng cha và chiêng con. Với chiêng con, khi thể hiện, âm thanh nghe tinh nghịch, thánh thót và là chiêng có kỹ thuật thể hiện khó nhất. ông Ngược chia sẻ: “Tôi sinh ra trong gia đình có truyền thống tấu chiêng nên sớm đắm mình say mê tiếng chiêng từ thuở ấu thơ. Lớn lên, ông được cha chú truyền dạy và đến tuổi đôi mươi, đã thành thạo mọi điệu chiêng”.

Trước dòng chảy hội nhập và sự mai một dần của những người cao tuổi am hiểu chiêng, tiếng chiêng ba đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Lo lắng cho di sản cha ông, hai nghệ nhân Đinh Văn Ngược và Đinh Văn Trui không quản ngày đêm, miệt mài truyền dạy kỹ thuật tấu chiêng và những bài chiêng cổ cho thế hệ trẻ. Việc dạy chiêng không theo khuôn mẫu cứng nhắc mà linh hoạt theo từng nhóm tuổi, mức độ am hiểu và năng khiếu của học trò. Người thầy phải tận tình hướng dẫn từng động tác nhỏ, từ cách cảm nhận nhịp điệu đến kỹ thuật búng tay, giữ chiêng. ông Ngược nói chia sẽ thêm: “Muốn dạy các cháu đánh chiêng, trước hết phải kể về cội nguồn, ý nghĩa của từng bài chiêng để khơi gợi niềm đam mê. Với sự kiên trì của học trò và nhiệt huyết của người thầy, khoảng bốn tháng có thể tấu được những bài cơ bản, nhưng phải mất hai đến ba năm để thành thạo”,

Đồng bào Hrê bao đời nay luôn gìn giữ và phát huy nét văn hóa dân gian giàu bản sắc, các nhạc cụ độc đáo như: Chiêng ba, đàn Krâu, đàn môi, sáo… các lễ hội cầu sức khoẻ đầu năm và kiến trúc nhà sàn, nghề đan lát mây tre truyền thống… Ngoài được tiếp sức từ Nghị quyết số 05-NQ/TU về đẩy mạnh phát triển du lịch, Minh Long còn nhận được sự đầu tư, hỗ trợ từ Dự án 6: “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Bà Trần Thị Mỹ Lan - Phó Chủ tịch UBND xã Minh Long cho biết, địa phương đặc biệt quan tâm đến việc khôi phục, giữ gìn và phát huy các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể (tiếng nói, chữ viết, phong tục, tập quán...) của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển kinh tế, du lịch bền vững ở địa phương. Hàng năm, đều tổ chức phục dựng Lễ cúng Tết của đồng bào Hrê. Thông qua Lễ cúng Tết, khơi dậy phong trào đánh chiêng ba, chính Ka La, Ta lêu, Ca choi, đàn Vroat, đàn môi, đàn Krau, vinh vút,...; khơi dậy tình làng, nghĩa xóm, tối lửa, tắt đèn có nhau.

Thời gian qua, xã Minh Long đã tổ chức được nhiều lớp truyền dạy các làn điệu dân ca Hrê và đánh chiêng ba cho con em người đồng bào Hrê và Đoàn viên thanh niên học tập. Mở lớp dạy tiếng Hrê cho cán bộ, công chức, viên chức là dân tộc Kinh hiện đang công tác tại Minh Long. Từ đó, những di sản văn hóa còn tồn tại, phát huy giá trị truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương, mang đến cho du khách nhiều trãi nghiệm thú vị. Các hoạt động này không những mang lại lợi ích kinh tế cho người dân mà nâng cao đời sống tinh thần văn hóa của đồng bào Hrê.

Vai trò của 2 nghệ nhân Đinh Văn Trui và Đinh Văn Ngược thể hiện được tính cộng đồng, tham gia hầu hết các hoạt động do địa phương tổ chức. Tích cực truyền dạy cho các đội văn nghệ do xã, thôn tổ chức. Hai ông là những người nắm giữ, truyền dạy và thực hành các giá trị văn hóa truyền thống, góp phần quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của địa phương.